Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2a . ב
1
Misjna
מאימתי מזכירין גבורות גשמים
Vanaf wanneer1 gedenkt men de machtige (daden van God) inzake (het) regenen2?
רבי אליעזר אומר
Rabbi Eliëzer zegt:
מיום טוב הראשון של חג
Vanaf de eerste dag Jom Tov van het feest3.
ר' יהושע אומר
Rabbi Jehosjoea zegt:
מיום טוב האחרון של חג
Vanaf de laatste dag Soekot.
אמר לו ר' יהושע
(Vervolgens) zei Rabbi Jehosjoea tot hem (Rabbi Eliëzer):
הואיל ואין הגשמים אלא סימן קללה בחג
aangezien regenbuien op Soekot niets anders zijn dan een teken van vervloeking4
1 מאימתי מזכירין גבורות גשמים. שאומר משיב הרוח ומוריד הגשם ובגמרא מפרש טעמא אמאי קרי ליה גבורות גשמים
΄ מפני שיורדין בגבורה שנאמר עושה גדולות וגו vanaf wanneer gedenkt men de machtige daden (van God) omtrent regens etc.: door (namelijk) te zeggen (in het sjemonee esree direct na de eerste zegenspreuk, beracha) “Hij, die de wind doet waaien en de regen doet neerdalen”. En in de Gemara (verderop) wordt uitgelegd wat de reden is dat de Misjna zegt “gevoerot gesjamiem”, machtige daden (van God) omtrent regen. (Dit is namelijk zo,) omdat (de regenbuien) door Gods gevoera, door Gods macht neerdalen, want er is gezegd (zie Job, Ijov 5:9): “Hij (God) die grote daden verricht etc. (zonder einde en wonderen die ontelbaar zijn)”. (Rasji)
Dus de term de machtige daden omtrent regen refereert dus naar de tweede beracha waar de tussenzin “Hij, die de wind doet waaien en de regen doet neerdalen” wordt ingevoegd.
2 In het Hebreeuws staat er: gesjamiem, גשמים letterlijk: regens (enkelvoud: גשם , gesjem).
3 Chag, חג het feest, de Jom Tov, יום טוב bij uitstek is Chag HaSoekot, חג הסוכות of Loofhuttenfeest. Indien er in de Gemara wordt gesproken over Chag, חג het feest dan bedoelt men: Soekot of Loofhuttenfeest. Het antwoordt op de vraagstelling “vanaf wanneer gedenkt etc.” is: vanaf de eerste dag Soekot etc. Zie ook: I Koningen, Melachiem א 8:2 en 65: וַיִּקָהֲלוּ אֶל הַםֶלֶךְ שְׁלֹמהֹ כָל אִּיש ישְִּׁרָאֵל בְׁיֶרַח
הָאֵתָנִּים בֶחָג הוּא הַחדֶֹש הַשְׁבִּ יעִּי en toen verzamelden zich bij Koning Sjlomo iedere man uit Jisraël in de maand van de “sterken”, etaniem (de maand tisjri) op het (Soekot)feest, dit is in de zevende maand.
וַיַעַש שְׁלֹמהֹ בָעֵת-הַהִּיא אֶת-הֶחָג וְׁכָל-יִּשְׁרָאֵל עִּםוֹ קָהָל גָדוֹל מִּלְׁבוֹא חֲמָת עַד-נַחַל מִּצְׁרַיִּם לִּפְׁנֵי יְׁהוָה אֱלֹהֵינוּ שִּבְׁעַת יָמִּים וְׁשִּבְׁעַת
יָמִּים אַרְׁבָעָה עָשָר יוֹם toen maakte Sjlomo in die tijd het (Soekot)feest waarbij heel Jisraël aanwezig was vanaf de poort van Chamat tot aan Nachal Mitsraïem voor de Eeuwige onze God gedurende zeven dagen (de inwijding van de Tempel) en zeven dagen (het Soekotfeest) in totaal veertien dagen.
Zie ook: Nechemja 8:14-15
וַיִּמְׁצְׁאוּ כָתוּב בַתּוֹרָה אֲשֶר צִּוָּה יהְׁוָה בְׁיַד-משֶֹה אֲשֶר יֵשְׁבוּ בְׁנֵי יִּשְׁ רָאֵל בַןֺכוֹת בֶחָג בַחדֶֹש הַשְׁבִּיעִּי en ze vonden dat er was geschreven in de Tora dat de Eeuwige had opgedragen via Mosjee dat de kinderen Jisraël zeven dagen in soekot, loofhutten moesten verblijven in de zevende maand etc.
4 סימן קללה בחג הן. כדאמרינן במס' סוכה בפרק הישן )דף כח:( מאימתי מותר לפנות משתסרח המקפה משל לעבד שבא
למזוג כוס לרבו ושפך לו קיתון על פניו וא"ל אי אפשי בשמושך כלומר כשהגשמים יורדין לסוכה הכל יוצאין ונראה שאין
הקב"ה חפץ שנשתמש לפניו ואמאי מתחילין להזכיר גבורות גשמים בחג ונראה שהוא מתפלל שיבא מטר בחג regenbuien op Loofhuttenfeest zijn een teken van vervloeking etc.: zoals gezegd wordt in traktaat Soekot in perek hajasjan (28b): vanaf wanneer mag men de soeka, de loofhut (die tijdens het Loofhuttenfeest als tijdelijke verblijfplaats wordt beschouwd gedurende zeven dagen per jaar als herinnering aan het
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2a . ב
2
למה הוא מזכיר
Waarom moet men dan gedenken?
אמר לו ר' אליעזר
Rabbi Eliëzer zei tot hem (Rabbi Jehosjoea):
אף אני לא אמרתי לשאול אלא להזכיר
ik heb ook niet gezegd dat men (om regen) moet vragen5 maar slechts het vermelden6 (in het gebed van Gods machtige daden omtrent regen),
משיב הרוח ומוריד הגשם בעונתו
namelijk (het vermelden van de volgende tussenzin in het achttiengebed, het sjemonee esree): “Hij, die de wind doet waaien en de regen doet neervallen” (en wel) op zijn tijd7.
אמר לו
Hij (Rabbi Jehosjoea) zei tot hem (Rabbi Eliëzer):
א"כ לעולם יהא מזכיר
indien dit zo is8: laat men dan altijd (Gods machtige daden, namelijk: het doen vallen van regen) gedenken!
אין שואלין את הגשמים אלא סמוך לגשמים
Men vraagt9 slechts dan om regen als het vlak voor de regentijd is.
ר' יהודה אומר
Rabbi Jehoeda zegt:
העובר לפני התיבה ביו"ט האחרון של חג
Wanneer men10 voor de Arke treedt op de laatste dag Soekot
verblijf van de kinderen Jisraël in de woestijn onder de blote hemel gedurende veertig jaren) verlaten (als het regent)? Vanaf het moment dat de soep hierdoor bederft (doordat het regenwater in de soep die wordt opgediend, komt): het lijkt op het volgende verhaaltje: een dienaar die een beker aanbiedt aan zijn Meester en deze spuugt de inhoud van de beker in zijn gezicht uit en deze (de Meester) zegt vervolgens tegen de knecht: “Ik (God) hoef jouw dienst niet”, dit wil zeggen: op het moment dat de regen die neerdaalt door het open dak van de soeka, de loofhut moet iedereen hier (noodgedwongen) uit (om te schuilen in huis) en het lijkt erop dat God er geen behagen in schept dat men Hem vereert door in de soeka, de loofhut te vertoeven. Maar waarom begint men met het vermelden van de machtige daden omtrent regen (door God) op Soekot? Omdat men daarmee aangeeft dat men bidt voor dauw opdat die moge komen tijdens Soekot. (Rasji)
5 לא אמרתי לשאול. שיתפלל על הגשמים בחג כגון ותן טל ומטר ik heb ook niet gezegd dat men om regen moet vragen etc.: (dit wil zeggen) dat men moet bidden (tijdens het sjemonee esree) om regen op Soekot, zoals de bede: “en geef ons dauw en regen etc.” (Rasji)
6 אלא להזכיר. שמתחיל להזכיר בחג גבורות של מקום שמוריד גשמים maar slechts vermelden etc.: (namelijk) dat men begint met het vermelden op Soekot van de machtige daden van de Alomtegenwoordige die de regenbuien laat neerdalen. (Rasji)
7 בעונתו. כלומר בזמנו op zijn tijd etc. dit wil zeggen: precies op de tijd (waarop deze regen nodig is). (Rasji)
8 מלהזכיר אם כן. ואמאי פוסק בפסח indien dit zo is etc.: waarom houdt men dan op om te vermelden (van de machtige daden omtrent regen) vanaf Pesach?
9 Men vraagt of bidt slechts dan om regen als tussenzin in het sjemonee esree, achttiengebed indien de regentijd (in Jisraël) op uitbreken staat.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2a . ב
3
האחרון מזכיר
dan moet de laatste11 gedenken,
הראשון אינו מזכיר
de eerste12 moet niet gedenken.
ביו"ט הראשון של פסח
(En) op de eerste dag van Pesach
הראשון מזכיר האחרון אינו מזכיר
moet de eerste13 vermelden en de laatste14 moet niet vermelden.
גמ'
Gemara
תנא היכא קאי דקתני מאימתי
Waarvandaan komt de Tana15 dat hij leert: “vanaf wanneer”?16
תנא התם קאי דקתני מזכירין גבורות גשמים בתחיית המתים
De Tana baseert zich met betrekking tot de machtige daden omtrent regen op de herleving van de doden17
10 De sjaliach tsiboer, צבור שליח of voorganger of חזן , chazan in het gebed verplaatst zich voor het zeggen en herhalen van het achttiengebed of het sjemonee esree naar beneden (vanaf de biema, de verhoging van waaruit de Tora wordt voorgelezen) naar de plaats voor de heilige Arke, de Aron Hakodesj, ארון הקדש of de teva, תיבה . Dit wordt beschouwd als een plaats die laag gelegen is (ten opzichte van de biema) van waaruit men zich tot God richt in het achttiengebed. In de synagoge wordt tijdens de dienst tweemaal het sjemonee esree gezegd,namelijk: ten behoeve van het sjachariet, שחרית , ochtendgebed en ten behoeve van het moesaf het bijgevoegd gebed.
11 Degene die als laatste het sjemonee esree gebed van moesaf zegt moet de machtige daden omtrent regen door middel van het plaatsen van een tussenzin in het sjemonee esree vermelden.
12 Degene die als eerste het sjemonee esree van sjachariet, van het ochtendgebed zegt, behoeft niet te gedenken dus geen tussenzin in zijn achttiengebed (namelijk: “Hij, die de wind doet waaien en de regen doet neerkomen”) te zeggen.
13 Degene die als eerste het sjemonee esree van sjachariet, van het ochtendgebed zegt, moet gedenken dus de tussenzin in zijn achttiengebed (namelijk: “Hij, die de wind doet waaien en de regen doet neerkomen”) zeggen.
14 Degene die als laatste het sjemonee esree gebed van moesaf zegt moet de machtige daden omtrent regen niet vermelden: immers de lente breekt met Pesach aan en dan is regen voor ongunstig voor de gewassen.
15 Vanuit welke plaats in de Misjna komt de leraar of auteur van de Misjna dat hij nu leert: vanaf wanneer etc.? Of: waarop baseert de Tana zich dat hij komt met de woorden: vanaf wanneer? Dit wil zeggen: op grond waarvan komt de Tana in de Misjna tot de conclusie dat men de machtige daden van God met betrekking tot regen überhaupt moet gedenken of vermeld moet worden?
16 גמ' תנא היכא קאי. כלומר מדקתני מאימתי מכלל דפשיטא ליה להאי תנא דחייבים להזכיר והיכא חזינן דמחייב להזכיר
Gemara: waar vandaan komt de Tana etc.: dit wil zeggen, omdat de Tana leert “vanaf wanneer” in het algemeen moet het toch eenvoudig zijn dat de Tana daar (in Berachot 38b ook) leert dat men de verplichting heeft (de machtige daden omtrent regen) te gedenken en waaruit blijkt dat het (überhaupt) verplicht is de machtige daden omtrent regen te gedenken? (Rasji)
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2a . ב
4
ושואלין בברכת השנים
en men vraagt18 om regen in de beracha van de jaren
והבדלה בחונן הדעת
en men heeft het over havdala19 in de beracha choneen hadaät, “U begunstigt de mens met verstand etc.”.
וקתני מאימתי מזכירין גבורות גשמים
Maar hij20 leert: “vanaf wanneer gedenkt men de machtige daden omtrent regen”!
וליתני התם
Maar laat hij (de Tana) dit daar21 leren!22
מ"ש דשבקיה עד הכא
Wat is de betekenis ervan dat hij (de Tana) het23 hier24 leert?25
אלא תנא מראש השנה סליק
Maar26 de Tana komt van27 Rosj Hasjana!
17 Dauw (een vorm van regen) is noodzakelijk voor het herleven van de doden, dus de betekenis van de machtige daden (omtrent regen) is verbonden met Gods macht om de doden te doen herleven en refereert hiernaar.
18 Volgens de Gemara wordt pas om regen gevraagd in het sjemonee esree in de beracha van de jaren, de negende beracha van het achttiengebed. Dit is de beracha die begint met de woorden: zegen voor ons, Eeuwige, onze God dit jaar en alle soorten van zijn opbrengst ten goede; schenk zegen over de aardbodem, verzadig ons van uw weldaad en zegen onze jaren als alle goede jaren. Geloofd is de Eeuwige, die de jaren zegent.
Gedurende de winter van de avond voor de zestigste dag na de tekoefat tisjri, תקופת תשרי , de herfstevening zegt men in plaats van ברכה ותן , en schenk zegen: ותן טל ומטר לברכה , schenk dauw en regen ten zegen. En dit is dus de bede om regen in het sjemonee esree.
19 In de vierde beracha van het sjemonee esree wordt de havdala, het scheidingsritueel tussen Sjabbat en gewone dagen vermeld.
20 Hij leert: dit wil zeggen, de Tana van de Misjna leert.
21 Daar, dit wil zeggen: in (Talmoed) Berachot 33a in Seder Zeraïem, in de eerste orde “zaadjes” van de Misjna in de vijfde perek van traktaat Berachot, in één omedien, אין עומדין ; laat de Tana het gedenken van de machtige daden omtrent regen daar leren, waar Rava leert in een baraita over iemand die in het sjemonee esree vergeten heeft de machtige daden omtrent regen te vermelden!
22 וליתני התם. במסכת ברכות סמוך דתני מזכירין ליתני מאימתי en laat hij (de Tana) het daar leren etc.: namelijk in traktaat Berachot als hij (de Tana) daar leert dan men moet gedenken (de machtige daden omtrent regen) dat men ook daar moet leren vanaf wanneer (men dit doet). (Rasji)
23 עד הכא. עד סדר מועד het hier leert etc.: hier dit wil zeggen in Seder Moëd. (Rasji)
24 Waarom maakt de Tana een verschil door dit hier in Seder Moëd, de tweede orde van de Misjna (de orde der “feesten”) te leren? (Zie Tosafot: התם קאי. פירוש בסדר זרעים בברכות פרק אין עומדין )דף לג.( וליתני
התם מאי שנא כו' כלומר אמאי תנא הכא במועד מאי דתני התם בסדר זרעים
25 מ"ש דשבקיה עד הכא. כלומר האי דקתני הכא בסדר מועד מאימתי ליתני התם דקתני מזכירין במסכת ברכות היינו סדר זרעים wat maakt het voor een verschil dat hij (de Tana) het hier leert etc.: dit wil zeggen dat hij (de Tana) hier “vanaf wanneer” leert in de orde Seder Moëd ; laat hij (de Tana) het daar leren in traktaat Berachot in Seder Zeraïem (waar al gesproken wordt over het vermelden van de machtige daden van God inzake de regenbuien). (Rasji)
26 אלא. לא תימא דהא דקתני מאימתי דהתם קאי דתנא מראש השנה סליק ששניהן בסדר אחד הן להכי לא מצי למימר מאי
שנא דשבקיה עד הכא maar (de Tana komt van Rosj Hasjana) etc.: je moet dus niet redeneren dat de Tana
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2a . ב
5
דתנן
Omdat we28 in de Misjna geleerd hebben:
ובחג נידונין על המים
En op Soekot29 wordt er geoordeeld met betrekking tot het water.
ואיידי דתנא ובחג נידונין על המים
En aangezien30 de Tana (daar in traktaat Rosj Hasjana) leert dat met Soekot over het water wordt geoordeeld,
תנא מאימתי מזכירין גבורות גשמים
(zou het dan ook niet logisch zijn dat) hij (de Tana ook daar) zou moeten leren: “vanaf wanneer vermeldt men (in het sjemonee esree) de machtige daden (van God) betreffende de regen”?
וליתני מאימתי מזכירין על הגשמים
Maar laat hij (de Tana) leren: vanaf wanneer maakt men melding van de regenbuien!
מאי גבורות גשמים
Wat is de betekenis van de machtige daden omtrent regen?
א"ר יוחנן מפני שיורדין בגבורה שנאמר
Rabbi Jochanan zei: omdat deze (de regenbuien) neerdalen door de macht (van God), want er is gezegd:
עושה גדולות עד אין חקר ונפלאות עד אין מספר
“Hij (God) die grote daden verricht zonder einde en wonderen die ontelbaar zijn”31
van daar komt (zich op Berachot baseert in Seder Zeraïem), maar hij leert het van Rosj Hasjana want beide (dit traktaat Taäniet) en traktaat Rosj Hasjana komen in deze ene Seder, orde voor (Moëd) en daarom is het dus niet nodig dat de Gemara vraagt: “wat is de betekenis ervan dat de Tana het (vermelden van de machtige daden van God omtrent regenbuien) hier (in Seder Moëd) vermeld”.
27 Baseert zich op traktaat Rosj Hasjana.
28 Volgens een oude traditie (die Maimonides ook vermeld in zijn inleiding op de Misjne Tora) kwam het traktaat van Rosj Hasjana voor dat van Soekot. De Tana had net het leren van dit traktaat beëindigd waarin gesproken wordt over oordeel over het vallen van de regen in het komende jaar. Dus het is geheel logisch dat in het huidige traktaat verder wordt geleerd inzake het vermelden van de “machtige daden van God” omtrent regen.
29 בחג. הוי דין על המים ומשום דתני מאימתי הוי דין על המים קתני נמי אימתי זמן הזכרה op het Soekotfeest etc.: hierop vindt de rechtspraak (door God) over het water plaats en omdat we aldaar geleerd hebben (in Rosj Hasjana) “vanaf wanneer wordt er recht gesproken over water” zou de Tana ook (hier als vervolg) “wanneer is het tijd (om de machtige daden van God omtrent regen) te gedenken (vermelden)” moeten leren.
30 ואיידי דתני בחג נידונין. כלומר אגב דתנא בחג נידונין על המים קסבר בנפשיה הואיל ונידונין בחג על המים ש"מ בעינן
להזכיר עניינא דמיא לרצויי על המים דליתו לברכה להכי קתני מאימתי מזכירין en aangezien daar in de Misjna Rosj Hasjana wordt geleerd dat met het Soekotfeest over het water wordt geoordeeld etc.: dit wil zeggen dat daar door de Tana wordt geleerd dat met het Soekotfeest over water wordt geoordeeld en dat men dus bij zichzelf moet redeneren: aangezien er met Soekot over het water wordt geoordeeld leer hieruit ook met betrekking tot het onderwerp het vermelden van het water dat God gunstig gezind is over dit onderwerp en dat hierover een beracha, zegen (door God) wordt gegeven en dat men hier dus ook leert vanaf wanneer men de regen vermeldt. (Rasji)
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2a . ב
6
וכתיב
en er is ook (verder) geschreven:
הנותן מטר על פני ארץ ושולח מים על פני חוצות
“Hij die regen geeft op de oppervlakte van de aarde en water stuurt over de oppervlakte van de velden”.32
מאי משמע
Wat leert men hieruit?
אמר רבה בר שילא
Rabba bar Sjila zei:
אתיא חקר חקר מברייתו של עולם
Hier33 uit het gebruik van het woord cheker, einde in de geciteerde pesoekiem bij de schepping van de wereld wordt het volgende afgeleid:
כתיב הכא עושה גדולות עד אין חקר
hier is geschreven: “Hij (God) die grote daden verricht zonder einde en wonderen die ontelbaar zijn”34
וכתיב התם
en elders is geschreven:
הלא ידעת אם לא שמעת אלהי עולם ה' בורא קצות הארץ לא ייעף ולא ייגע אין חקר לתבונתו
“weet je dan niet en heb je niet gehoord dat de God van de wereld de Eeuwige is, die de uiteinden van de wereld schept en die niet vermoeid wordt en niet uitgeput raakt er is geen eind, cheker aan zijn inzicht (zijn inzicht is niet te bevatten)”.35
וכתיב מכין הרים בכחו נאזר בגבורה
En er is (ook over de schepping) geschreven: “die de bergen met zijn kracht opricht en die met kracht (gevoera) omgord is”.36
31Zie: Job, Ijov 5:9.
32 Zie: Job, Ijov 5:10 הַמתֵֹן מָטָר עַל פְׁנֵי אָרֶץ וְׁשלֵֹחַ מַיִּם עַל פְׁנֵי חוּצוֹת Hij (God) die regen geeft op de oppervlakte van het land (Jisraël) en water stuurt over de oppervlakte van de velden (van de andere landen en dit laatste door middel van een malach, een engel).
33 Uit het analoog gebruik van het woord חקר , einde bij de schepping van de wereld.
34 כתיב עושה גדולות עד אין חקר. אלמא דכתיב חקר בגשמים וכתיב חקר בברייתו של עולם מה ברייתו של עולם כתיב
ביה גבורה אף גשמים הוי כמאן דכתיב ביה גבורה er is geschreven: Hij (God), die machtige daden zonder einde (die niet te bevatten zijn) verricht etc.: omdat het woord cheker geschreven is bij de regenbuien en tevens bij de schepping van de wereld en evenals bij de schepping van de wereld het woord gevoera, machtig(e daad) geschreven is zo geldt deze almacht (gevoera) ook ten aanzien van de regen. (Rasji)
35 Zie: Jesjajahoe 40:28.
36 Zie: Tehiliem 55:7. Er is dus een verband tussen de schepping en het woord gevoera, de kracht en de macht waarmee deze door God is uitgevoerd. En verder wordt over de schepping van de wereld gezegd dat deze gemaakt is door Gods inzicht wat niet te bevatten is en voor ons eindeloos is (een cheker). En als voortvloeisel van Gods gevoera (zie: Ijov 5:9) uit zijn grote daden zonder einde (cheker) komt de volgende pasoek uit Ijov met: “Hij (God) die regen geeft op de oppervlakte van het land etc.” en hiermee is dus het verband aangetoond tussen het vallen van de regen en de manifestatie van Gods almacht, gevoera. En dit is dan ook de reden dat de Gemara het heeft over gevoerot hagesjamiem, גברות הגשמים , de machtige daden omtrent regen.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2a . ב
7
ומנא לן דבתפלה
En hoe weten we dat (het vermelden van de machtige daden omtrent regen) in de tefila, het sjemonee esree, het achttiengebed gezegd moet worden?
דתניא
Omdat we in een baraita geleerd hebben:
לאהבה את ה' אלהיכם ולעבדו בכל לבבכם
“om de Eeuwige jullie God lief te hebben en Hem te dienen met geheel jullie hart”37
איזו היא עבודה שהיא בלב הוי אומר זו תפלה
Wat is nu het werk dat je met je hart moet doen? Dat wil zeggen: tefila, gebed.
וכתיב בתריה
En verder38 is geschreven:
ונתתי מטר ארצכם בעתו יורה ומלקוש
“en dan zal Ik geven regen op jullie land op zijn tijd vroege en late regen etc.”
אמר ר' יוחנן
Rabbi Jochanan zei:
ג' מפתחות בידו של הקב"ה שלא נמסרו ביד שליח
Er zijn drie sleutels in de hand van de Heilige geloofd zij Hij, welke niet aan een afgezant worden overgedragen39
ואלו הן
en dit zijn ze:
מפתח של גשמים
de sleutel van de regen
ומפתח של חיה
en de sleutel van het leven
ומפתח של תחיית המתים
en de sleutel voor het herleven van de doden.
מפתח של גשמים דכתיב
De sleutel van de regen, omdat er geschreven is:
יפתח ה' לך את אוצרו הטוב את השמים לתת מטר ארצך בעתו
“God40 zal voor jou zijn goede schatkamer in de Hemel openmaken om op tijd regen op je land te geven”.41
37 Zie: Devariem 11:13 וְׁהָיהָ אִּם שָמעַֹ תִּּשְׁמְׁעוּ אֶל מִּצְׁו תַי אֲשֶר אָנכִֹּי מְׁצַוֶּה אֶתְׁכֶם הַיוֹם לְׁאַהֲבָה אֶת יְׁהוָה אֱלֹהֵיכֶם וּלְׁעָבְׁדוֹ
בְׁכָל לְׁבַבְׁכֶם וּבְׁכָל-נַפְׁשְׁכֶם en het zal zijn indien je zult luisteren naar de geboden die Ik jullie heden gebied om lief te hebben de Eeuwige jullie God en om Hem te dienen met heel jullie hart en jullie ziel.
En vervolgens: (Devariem 11:14)
וְׁנָתַתִּּי מְׁטַר אַרְׁצְׁכֶם בְׁעִּתּוֹ יוֹרֶה וּמַלְׁקוֹש וְׁאָסַפְׁתָּ דְׁגָנֶךָ וְׁתִּירשְֹׁךָ וְׁיצְִּׁהָרֶךָ en dan Ik regen op jullie land geven op zijn tijd vroege en late regen en jullie zullen je graan binnenhalen, je most en je olie.
38 Eén pasoek verder in Devariem 11:14.
39 ואמר רבי יוחנן שלש מפתחות. היינו שלא נמסרו לשליח אחד ביחד En Rabbi Jochanan zei: drie sleutels etc.: dit wil zeggen: deze drie sleutels worden niet tezamen in de hand van één sjaliach, afgezant overgedragen. (Rasji)
40 יפתח ה'. ולא שליח God zal openmaken etc.: en geen sjaliach, een afgezant. (Rasji)
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2a . ב
8
מפתח של חיה מנין דכתיב
De sleutel van het leven42, hoe weten we dit? Omdat er geschreven is:
ויזכור אלהים את רחל וישמע
“En God bedacht Rachel en verhoorde43
41 Zie: Devariem 28:12.
42 In de zin van het zwanger worden en het baren.
43 Zie: Beresjiet 30:22 וַיִּזְׁכרֹ אֱלֹהִּים אֶת רָחֵל וַיִּשְׁמַע אֵלֶיהָ אֱלֹהִּים וַיפְִּׁתַּח אֶת רַחְׁמָהּ en God bedacht Rachel en God verhoorde haar en opende haar moederschoot.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2b : ב
9
אליה אלהים ויפתח את רחמה
God haar en opende haar moederschoot”.
מפתח של תחיית המתים מנין דכתיב
De sleutel van de herleving van de doden hoe weten we dit? Omdat er geschreven is:
וידעתם כי אני ה' בפתחי את קברותיכם
“opdat jullie zullen weten dat Ik44 de Eeuwige jullie graven zal openen etc.”45
במערבא אמרי אף מפתח של פרנסה דכתיב
In het westen46 wordt gezegd ook47 de sleutel van levensonderhoud, parnasa, omdat er geschreven is:
פותח את ידך וגו'
“open uw48 hand etc.”49
ור' יוחנן מאי טעמא לא קא חשיב להא אמר לך גשמים היינו פרנסה
En wat zou Rabbi Jochanan hierop zeggen dat hij deze sleutel (van parnasa) hier niet toe rekent (als vierde sleutel)? Hij zou tot jou zeggen regen50, dit wil zeggen: parnasa.51
(De Gemara bespreekt de tekst van de Misjna).
ר' אליעזר אומר מיום טוב הראשון של חג כו'
Rabbi Eliëzer zegt: vanaf de eerste dag Soekot etc. (gedenkt men de machtige daden omtrent regen52).
איבעיא להו
Men heeft aan hem (aan Rabbi Eliëzer) een kritische vraag gesteld:
44 כי אני ה'. ולא שליח dat Ik de Eeuwige etc.: en geen sjaliach, een afgezant. (Rasji)
45 Zie: Jechezkeel 37:13 וִּידַעְׁתֶּם כִּי אֲנִּי יהְׁוָה בְׁפִּתְׁחִּי אֶת קִּבְׁרוֹתֵיכֶם וּבְׁהַעֲלוֹתִּי אֶתְׁכֶם מִּקִּבְׁרוֹתֵיכֶם עַםִּי en jullie zullen weten dat Ik de Eeuwige jullie graven zal openen en jullie uit jullie graven zal doen oprijzen als mijn volk.
46 Dit is het land Jisraël dat ten westen van Babylonië is gelegen.
47 Immers door levensonderhoud zijn we in staat om te leven.
48 פותח את ידך. ולא שליח open uw hand etc.: en niet (de hand) van een sjaliach, afgezant. (Rasji)
49 Zie: Tehiliem 145:16 פוֹתֵחַ אֶת יָדֶךָ וּמַשְׁבִּיעַ לְׁכָל חַי רָצוֹן U opent uw hand en verzadigt ieder levend wezen volgens zijn wens.
50 גשמים נמי היינו פרנסה. וכבר חשבנא ליה ook regen wordt als levensonderhoud, parnasa beschouwd etc.: en (de sleutel van parnasa) wordt daar ook toe gerekend (tot de sleutel van de schatkamer van de regen). (Rasji)
51 גשמים נמי היינו פרנסה. וכבר חשבנא ליה regen is ook een vorm van levensonderhoud en hierbij is dus parnasa in begrepen. (Rasji) Zonder regen immers zou de boer geen oogst hebben en zou hij noch anderen levensonderhoud hebben.
52 Voegt men in het sjemonee esree toe: “Hij (God), die de wind doet waaien en de regen doet neerkomen”.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2b : ב
10
ר' אליעזר מהיכא גמיר לה מלולב גמר לה או מניסוך המים גמר לה
Rabbi Eliëzer van waar leidt hij dit (het vermelden van de machtige daden van God omtrent regen) af? Leidt hij dit af van de loelav53 of leidt hij dit af van het plengen met water?54
מלולב גמר לה
Leidt hij (Rabbi Eliëzer) dit af van de loelav?
מה לולב ביום אף הזכרה ביום
(Indien dit zo is en omdat) de mitsva van de loelav overdag (gedaan wordt)55, zo wordt ook het vermelden (omtrent de machtige daden van God in verband met de regen) overdag (begonnen).
או דלמא מניסוך המים גמר לה
Of leidt hij (Rabbi Eliëzer) dit misschien af van het sprenkelen met water?
מה ניסוך המים מאורתא
(Indien dit zo is en) het sprenkelen met water al vanaf de vooravond (voor Soekot) plaatsvindt56,
53 מלולב גמר ליה. שדומה ללולב שכשם שאי אפשר לאלו ארבע מינין בלא גשמים ובאין לרצות על המים כדאמרינן בסוכה
כך אי אפשר לעולם בלא מים leidt hij (Rabbi Eliëzer) het (aanvangstijdstip van het vermelden) van de machtige daden omtrent regen af van de loelav etc.: want het is bij de loelav zo gesteld dat het evenals voor de loelav en de vier soorten onmogelijk is te gedijen zonder regen en er dus geen gebrek aan water moet zijn hiervoor, zoals gezegd wordt in (Talmoed) Soeka, zo is het ook voor de wereld onmogelijk (te bestaan) zonder water. (Rasji)
54 Volgens Vajikra 23:40 werden er vier soorten gebruikt en werd hiermee gezwaaid op Soekot:
וּלְׁקַחְׁתֶּם לָכֶם בַיוֹם הָרִּאשוֹן פְׁרִּי עֵץ הָ דָר כַפתֹ תְּׁמָרִּים וַעֲנַף עֵץ עָבתֹ וְׁעַרְׁבֵי נָחַל וּשְׁמַחְׁתֶּם לִּפְׁנֵי יהְׁוָה אֱלֹהֵיכֶם שִּבְׁעַת יָמִּים en jullie zullen voor jezelf nemen op de eerste dag de vrucht van een mooie boom (een etrog, een soort citrusvrucht ), een palmtak en takken van een mirtenboom en beekwilgen; en jullie zullen je verheugen voor de Eeuwige jullie God, zeven dagen. (Zie Soeka 32a de samenstelling, de hoeveelheid en de vorm van deze gebundelde vier plantensoorten).
Op de vooravond van Soekot werden vaten met water gevuld om daarmee de offers te plengen die op Loofhuttenfeest gebracht werden. Normaliter werden de offers alleen met wijn geplengd; op Soekot zowel met water als met wijn.
55 מה לולב ביום. שמתחילין ליטול ביום ראשון אף הזכרה נמי ביום כלומר שאינן מזכירין בלילי יום טוב הראשון עד למחר
evenals de mitsva van de loelav overdag verricht wordt etc.: want evenals men met het vasthouden van de loelav (en het beracha zeggen over de loelav) op de eerste dag (Soekot tijdens het haleel na het sjemonee esree van het ochtendgebed) begint, zo dient men ook het vermelden (van de machtige daden van God omtrent regen) ook overdag (tijdens het eerste sjemonee esree bij het ochtendgebed op de eerste ochtend van Soekot) te beginnen. Dit wil zeggen: men vangt dus pas (aan de machtige daden van God omtrent regen) te vermelden in de ochtend en dus niet op de eerste avond. (Rasji)
56 מה ניסוך המים מאורתא. כדאשכחן במס' סוכה )דף נא:( שממלאין הכלי מים לניסוך המים בלילה ויש ספרים דכתיב בהו
דאמר מר ומנחתם ונסכיהם בלילה שמקריבין הקרבנות ביום יכולין להביא המנחות והנסכים בלילה אף האי ניסוך המים נמי
יכול לנסך בלילה indien het sprenkelen (met water) al aan de vooravond op erev Soekot, Loofhuttenfeest plaatsvindt etc.: want er wordt vastgesteld in traktaat Soeka (51b) dat het vullen van de waterbekkens voor het sprenkelen (van de offers) met water al ’s avonds plaats dient te vinden. En er zijn geschriften waar hierover geschreven is dat een Meester zegt: “en hun meeloffers en hun plengoffers” dienen bij de avond gebracht te worden, want men brengt de (gewone) offers overdag maar hun en meel- en plengoffers kan men bij de avond brengen en dus kan men hier ook het plengen (met water) aanvangen in de avond. (Rasji)
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2b : ב
11
דאמר מר ומנחתם ונסכיהם אפילו בלילה
want een Meester zei (bij de interpretatie van het vers57) “en hun meeloffers en hun plengoffers etc.” dat deze zelfs in de avond gebracht dienen te worden,
אף הזכרה מאורתא
zo moet ook het vermelden van de machtige daden omtrent regen vanaf de avond58 op Soekot gezegd worden.59
תא שמע דאמר רבי אבהו לא למדה ר' אליעזר אלא מלולב
Kom en leer, want Rabbi Abbahoe zei dat Rabbi Eliëzer dit (het tijdstip vanaf wanneer de machtige daden van God omtrent regen vermeld moesten worden) alleen afleidde uit de loelav.60
איכא דאמרי ר' אבהו גמרא גמיר לה
Sommigen zeiden dat Rabbi Abbahoe deze (voorgaande deductie van Rabbi Eliëzer vanuit de loelav) wist uit een overgeleverde traditie61,
ואיכא דאמרי
maar er zijn er die zeggen
מתניתא שמיע ליה
dat hij (Rabbi Abbahoe) dit wist uit een baraita62:
מאי היא דתניא
Hoe luidt dan deze baraita?
מאימתי מזכירין על הגשמים
Vanaf wanneer gedenkt men de machtige daden (van God) omtrent regen?
רבי אליעזר אומר משעת נטילת לולב
Rabbi Eliëzer zegt vanaf de tijd van het verrichten (van de mitsva van de loelav).
ר' יהושע אומר
Rabbi Jehosjoea zegt:
57 Zie: Bemidbar 29:18 וּמִּנְׁחָתָם וְׁנִּסְׁכֵיהֶם לַפָרִּים לָאֵילִּם וְׁלַכְׁבָשִּים בְׁ מִּסְׁפָרָם כַםִּשְׁפָט en hun meeloffers en hun plengoffers bij de varren bij de rammen en bij de schapen naar hun aantal volgens voorschrift.
58 Bij het sjemonee esree bij de eerste avonddienst van Soekot dient dan te worden ingevoegd: “Hij, die de wind doet waaien en de regen doet neerdalen”.
59 אף הזכרה נמי מאורתא. שבלילי י"ט הראשון קאמר ר' אליעזר שמתחילין להזכיר גבורות גשמים zo moet ook de vermelding (van de machtige daden omtrent regen) vanaf de avond plaatsvinden etc.: het is dus op de eerste avond Jom Tov (Soekot, Loofhuttenfeest) dat men begint te vermelden de machtige daden omtrent regen (dus met het zeggen van: “Hij, die de wind doet waaien en de regen doet neerdalen”). (Rasji)
60 Met andere woorden: Rabbi Abbahoe is van mening dat Rabbi Eliëzer van mening is dat het vermelden van de machtige daden omtrent regen vanaf het sjemonee esree vanaf de eerste dag Soekot gezegd dient te worden en niet vanaf de avond.
61 גמרא גמיר לה. רבי אבהו דרבי אליעזר לא למדה אלא מלולב zij haalden de afleiding hiervan uit een overgeleverde traditie: (zit wil zeggen:) dat Rabbi Abbahoe (zei) dat Rabbi Eliëzer dit (het vermelden van de machtige daden omtrent regen) leerde uit de mitsva van de loelav. (Rasji)
62 מתניתין שמיע ליה. דרבי אליעזר גמר מלולב hij (Rabbi Abbahoe) leerde dit uit een baraita etc.: namelijk dat Rabbi Eliëzer dit leerde uit de mitsva van de loelav. (Rasji)
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2b : ב
12
משעת הנחתו
vanaf de tijd dat men de loelav neerlegt63.64
א"ר אליעזר הואיל וארבעת מינין הללו אינן באין אלא לרצות על המים
Rabbi Eliëzer zei: aangezien (de mitsva van) deze vier soorten65 alleen maar bedoeld zijn tot voorspraak (bij God) van water66,
וכשם שארבע מינין הללו אי אפשר בהם בלא מים כך אי אפשר לעולם בלא מים
want evenals het onmogelijk is voor deze vier soorten zonder water te bestaan zo is het ook voor de wereld onmogelijk zonder water te bestaan.
אמר לו ר' יהושע
Rabbi Jehosjoea zei tot hem (Rabbi Eliëzer):
והלא גשמים בחג אינו אלא סימן קללה
Maar regenbuien op het Soekotfeest zijn toch niets anders dan een teken van vervloeking?
אמר לו ר' אליעזר
Rabbi Eliëzer sprak tot hem:
אף אני לא אמרתי לשאול אלא להזכיר
ik heb ook niet gezegd vragen om (regen) maar vermelden (van de machtige daden omtrent regen).
וכשם שתחיית המתים מזכיר כל השנה כולה ואינה אלא בזמנה
En evenals men de herleving van de doden vermeldt (in het sjemonee esree in de tweede beracha) gedurende het gehele jaar maar deze zal plaatsvinden op de daarvoor bestemde tijd,
כך מזכירים גבורות גשמים כל השנה ואינן אלא בזמנן
zo vermeldt men ook67 de machtige daden (van God) omtrent regen het hele jaar ook al komt deze alleen op de daarvoor bestemde tijd.68
לפיכך אם בא להזכיר כל השנה כולה מזכיר
Daarom als er iemand komt die het hele jaar (de machtige daden omtrent regen) vermeldt, mag hij dit doen.
63 Vanaf de tijd dat men de loelav niet meer schudt, dus wanneer men deze mitsva niet meer doet, dus op de zevende dag Soekot.
64 משעת הנחתו. מיום שמברכין בו באחרונה דהיינו בשביעי vanaf de tijd dat men de loelav neerlegt (dat men de mitsva van het loelav schudden beëindigt) etc.: vanaf de dag waarop men hierover (over de loelav) voor het laatst de beracha zegt, dus op de zevende dag (Soekot, Loofhuttenfeest). (Rasji)
65 ארבעה מינין הללו. שבלולב ואתרוג deze vier soorten etc.: de twee die aan de loelav (de loelav zelf) zitten en de etrog. (Rasji)
66 Lees verder aanvullend: is het noodzakelijk het vermelden van de machtige daden omtrent regen te beginnen vanaf de eerste dag Soekot.
67 כך גשמים. יהא מזכיר כל השנה אפילו בימות החמה אם הוא רוצה יהא מזכיר zo vermeldt men ook (de machtige daden omtrent regen) het hele jaar zelfs in de zomer mag men, indien men wil (de machtige daden omtrent regen) vermelden. (Rasji)
68 Namelijk: alleen in het regenseizoen.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2b : ב
13
רבי אומר אומר אני משעה שמפסיק לשאלה כך מפסיק להזכרה
Rebbi zegt: ik zeg dat ik vanaf het moment dat ik ophoud met vragen om regen69 (in het sjemonee esree) houd ik op tevens op met vermelden (van machtige daden omtrent regen).
ר' יהודה בן בתירה אומר בשני בחג הוא מזכיר
Rabbi Jehoeda ben Betera zegt: op de tweede dag Soekot moet men (beginnen met) het vermelden van de machtige daden omtrent regen.
ר' עקיבא אומר בששי בחג הוא מזכיר
Rabbi Akiva zegt: op de zesde dag Soekot moet men (beginnen met) het vermelden van de machtige daden omtrent regen.
ר' יהודה משום ר' יהושע אומר
Rabbi Jehoeda zegt uit naam van Rabbi Akiva:
העובר לפני התיבה ביום טוב האחרון של חג האחרון מזכיר הראשון אינו מזכיר
degene die op de laatste dag Soekot als laatste voor de Heilige Arke treedt70 die moet (de machtige daden omtrent regen) gedenken, de eerste71 niet.
ביום טוב ראשון של פסח הראשון מזכיר האחרון אינו מזכיר
Op de eerste dag Pesach vermeldt de eerste wel en de laatste niet.72
שפיר קאמר ליה ר"א לרבי יהושע
Heeft Rabbi Eliëzer het dan niet goed gezegd tegen Rabbi Jehosjoea?73
אמר לך רבי יהושע בשלמא תחיית המתים מזכיר דכולי יומא זמניה הוא
Rabbi Jehosjoea zou je kunnen antwoorden: de herleving der doden kan je tenslotte het hele jaar in herinnering brengen (want dit kan in de toekomst het hele jaar geschieden) want iedere dag is hiervoor de juiste tijd,
69 משעה שפוסק מלשאול. שבפסח פוסק מלומר ותן טל ומטר פוסק מלהזכיר גבורות גשמים והשתא לא מצית למימר אם בא
להזכיר כל השנה כולה מזכיר אלא בימות החמה אינו מזכיר הואיל ואין זמנו אף בחג אינו מזכיר הואיל ולא סימן ברכה הן
vanaf het moment dat hij ophoudt met vragen om regen (in het sjemonee esree) etc.: want wanneer hij (Rebbi) op Pesach ophoudt met het vragen in het sjemonee esree van: “en geef dauw en regen etc.”, houdt hij ook op met het vermelden van de machtige daden omtrent regen en nu hoeft hij niet te beargumenteren: indien men het hele jaar de machtige daden omtrent regen gedenkt en in de zomer niet de machtige daden omtrent regen vermeldt, omdat dit niet de tijd hiervoor is en zo is het ook op Soekot niet de tijd om te vermelden de machtige daden omtrent regen aangezien regen tijdens deze periode (Soekot) geen teken van beracha is. (Rasji)
70 האחרון. המתפלל תפלת מוסף de laatste etc.: om het sjemonee esree van moessaf te zeggen. (Rasji)
71 הראשון. המתפלל תפלת יוצר de eerste etc.: degene, die als voorganger het ochtend sjemonee esree uitspreekt. (Rasji)
72 אינו מזכיר. ושוב אין מזכירין de (laatste, degene die moessaf zegt op de eerste dag Pesach) gedenkt niet etc.: tenslotte vermeldt men niet in het sjemonee esree van moessaf (de machtige daden omtrent regen). (Rasji)
73 שפיר קאמר ליה ר' אליעזר לר' יהושע. דאמר כי היכי דמזכירין תחיית המתים כל השנה ואף על גב דלא מטא זימנייהו
כך מזכירין גבורות גשמים אם רוצה כל השנה ובחג נמי אע"ג דלאו סימן ברכה הן מזכירין הואיל ואין שואלין heeft Rabbi Eliëzer het niet goed gezegd tegen Rabbi Jehosjoea etc.: want hij (Rabbi Eliëzer) zegt hier dat men de herleving van de doden het gehele jaar in het sjemonee esree kan gedenken ofschoon de tijd hiervoor nog niet is aangebroken, zo kan men ook de machtige daden omtrent regen indien men wil het gehele jaar gedenken en ook op Soekot en ofschoon regen geen teken van beracha op Soekot is, kan men de machtige dagen omtrent regen vermelden aangezien men hier niet om vraagt. (Rasji)
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2b : ב
14
אלא גשמים כל אימת דאתיין זמנייהו היא
maar is regen op iedere tijd dat het valt de geschikte tijd hiervoor?74
והתנן יצא ניסן וירדו גשמים סימן קללה הם שנאמר
En hebben we niet in de Misjna geleerd: wanneer (de maand) Nissan voorbij is gegaan en er valt regen dan is dat een teken van een vervloeking, want er is gezegd:
הלא קציר חטים היום וגו'
“is het vandaag geen dag van de oogst van de tarwe etc.?”75
ר' יהודה בן בתירה אומר בשני בחג הוא מזכיר
Rabbi Jehoeda ben Betera zegt: op de tweede dag (Soekot) moet men (beginnen met het) vermelden van de machtige daden omtrent regen.
מ"ט דרבי יהודה בן בתירה
Wat is de reden van Rabbi Jehoeda ben Betera?
דתניא
Want we hebben in de Misjna geleerd:
רבי יהודה בן בתירה אומר
Rabbi Jehoeda ben Betera zegt:
נאמר בשני ונסכיהם ונאמר בששי ונסכיה ונאמר בשביעי כמשפטם
(in de Tora) wordt gezegd voor de tweede dag (Soekot): veniskehem76, en hun plengoffers77 en voor de zesde dag wordt gezegd: oenesachea, en zijn plengoffer78 en op de zevende dag Soekot wordt gezegd: kemisjpatam, volgens hun voorschrift.79
הרי מ"ם יו"ד מ"ם הרי כאן מים
Merk op dat de letters mem, joed, mem מים majiem vormen, water.80
74 כל אימת דאתיין זימנייהו הוא. וכיון דלאו זימניה הוא אין מזכירין והוא הדין בחג is iedere tijd dat de regen valt de geschikte tijd hiervoor etc.: en omdat het juist (op Soekot) hiervoor niet de geschikte tijd is (dat het gaat regenen) vermeldt men de machtige daden omtrent regen ook niet; en zo is de wet op Soekot (dat men niet vermeld: “Hij, die de wind doet waaien en de regen doet neerdalen”. (Rasji)
75 Zie I Samuel, Sjemoeël א 12:17
הֲלוֹא קְׁצִּיר חִּטִּים הַיוֹם אֶקְׁרָא אֶל יהְׁוָה וְׁיִּתֵּן קלֹוֹת וּמָטָר וּדְׁעוּ וּרְׁאוּ כִּי רָעַתְׁכֶם רַבָה אֲשֶר עֲשִּיתֶם בְׁעֵינֵי יהְׁוָה לִּשְׁאוֹל לָכֶם מֶלֶךְ
is het vandaag niet de oogst van de tarwe? Ik zal de Eeuwige aanroepen zodat hij het laat donderen en regenen en weet en ziet dan jullie slechtheid die jullie in Gods ogen gedaan hebt groot is om voor jullie zelf een koning te vragen.
Door het vragen om een koning had het volk gezondigd en daarom zou het op die dag (bij het oogsten van de tarwe) ook gaan regenen als teken van vervloeking.
76 Zie: Bemidbar 29:18 וּמִּנְׁחָתָם וְׁ נִּסְׁכֵיהֶם לַפָרִּים לָאֵילִּם וְׁלַכְׁבָשִּים בְׁמִּסְׁפָרָם כַםִּשְׁפָט en hun meeloffers en hun plengoffers bij de varren, bij de rammen en bij de schapen naar hun aantal volgens het voorschrift.
77 בשני ונסכיהם. דסגי בנסכה וכיון דבשני אייתר מ"ם לדרשה להכי מתחילין להזכיר בשני en voor de tweede dag hun plengoffers etc.: want hun plengoffer is voldoende (en niet hun plengoffers) en omdat er op de tweede dag de remez, de aanduiding begint met de mem, מ wordt hieruit afgeleid dat men vanaf de twee de dag met de machtige daden omtrent regen begint te vermelden. (Rasji)
78 Zie: Bemidbar 29:31 וּשְׁעִּיר חַטָאת אֶחָד מִּלְׁבַד עלַֹת הַתָּמִּיד מִּנְׁחָתָהּ וּנְׁסָכֶיהָ en één bok als zondoffer, behalve het bestendige brandoffer, zijn meeloffer en zijn plengoffer.
79 Zie: Bemidbar 29:33 וּמִּנְׁחָתָם וְׁנִּסְׁכֵהֶם לַפָרִּים לָאֵילִּם וְׁלַכְׁבָשִּים בְׁמִּסְׁפָרָם כְׁמִּשְׁפָטָם en hun meeloffers en hun plengoffers bij de varren, bij de rammen en bij de schapen naar hun aantal volgens hun voorschrift.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 2b : ב
15
מכאן רמז לניסוך המים מן התורה
Hieruit volgt een remez, een aanduiding op het plengen van water81 uit de Tora.
ומאי שנא בשני דנקט דכי רמיזי להו בקרא בשני הוא דרמיזי
En wat maakt het dat hij (Rabbi Jehoeda ben Betera) het (plengen van water) op de tweede dag laat beginnen? Omdat (de eerste) aanduiding (op plengen van water) in connectie met de tweede dag (wordt gevonden) in de Tora.
הלכך בשני מדכרינן
En dit is de reden dat men moet beginnen te vermelden (de machtige daden omtrent regen) op de tweede dag.
רבי עקיבא אומר
Rabbi Akiva zegt: בששי בחג הוא מזכיר שנאמר
op de zesde dag van Soekot moet men beginnen te vermelden (de machtige daden omtrent regen), want er is gezegd:
בששי ונסכיה
op de zesde dag: oenesachea, en zijn plengoffers82
בשני ניסוכין הכתוב מדבר
De pasoek spreekt over twee83 plengoffers84:
אחד ניסוך המים ואחד ניסוך היין
één plengoffer voor het spatten van water en één plengoffer voor het spatten van wijn.
ואימא תרוייהו דחמרא
Maar misschien moeten beide plengoffers met wijn geschieden?
סבר לה כר' יהודה בן בתירה דאמר רמיזי מיא
Hij (Rabbi Akiva) is echter dezelfde mening toegedaan85 als Rabbi Jehoeda ben Betera, die zei dat er een remez, een aanduiding op water is.86
80 Namelijk: de mem, מ van נסכיהם , niskehem de joed, י van נסכיה , nesachea en de mem, מ van כמשפתם , kemisjpatam vormen het woord majiem, water, מים . Het meervoud duidt er op dat er sprake is van twee plengoffers, namelijk één met water en één met wijn.
81 Normaal wordt er alleen met wijn geplengd.
82 Zie: Bemidbar 29:31 וּשְׁעִּיר חַטָאת אֶחָד מִּלְׁבַד עלַֹת הַתָּמִּיד מִּנְׁחָתָהּ וּנְׁסָכֶיהָ en één bok als zondoffer, behalve het bestendige brandoffer, zijn meeloffer en zijn plengoffer.
83 בשני ניסוכין הכתוב מדבר. שני ניסוכין על קרבן אחד אבל ונסכיהם משמע הרבה דבקרבנות הרבה לכן לא הוה דריש רבי
עקיבא מונסכיהם de pasoek spreekt over twee plengoffers etc.: (namelijk) twee plengingen over één offer, maar uit de term veniskehem, hun plengoffers wordt begrepen dat er meerdere offers zijn, vandaar dat Rabbi Akiva niet afleidde dat men vanaf de tweede dag moest aanvangen te gedenken (maar vanaf de zesde dag). (Rasji)
84 Op Soekot.
85 סבר לה כרבי יהודה. דמ"ם יו"ד מ"ם מרבה ניסוך המים hij (Rabbi Akiva) is echter dezelfde mening toegedaan als Rabbi Jehoeda ben Betera etc.: dat er door de remez van mem joed mem sprake is van toevoeging van (bij de offers) met een plenging van water (buiten de plenging met wijn). (Rasji)
86 Zie enige noten terug.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 3a . ג
16
אי סבר לה כרבי יהודה בן בתירה
Indien hij (Rabbi Akiva) dezelfde mening is toegedaan87 als Rabbi Jehoeda ben Betera88
נימא כוותיה קסבר
laat hem dan ook zoals hij (Rabbi Jehoeda ben Betera) van mening zijn (dat men op de tweede dag Soekot begint te vermelden de machtige daden omtrent regen).
רבי עקיבא כי כתיב ניסוך יתירא בששי הוא דכתיב
(Maar) Rabbi Akiva is van mening dat de extra plenging (met water) in de toratekst geschreven is (aanvangt) op de zesde dag (Soekot).89
תניא ר' נתן אומר בקדש הסך נסך שכר לה'
Er is in een baraita geleerd: Rabbi Nathan zegt: “in het Heiligdom zul je jouw plengoffer van sterke drank voor de Eeuwige uitstorten”90
בשני ניסוכין הכתוב מדבר
De pasoek spreekt hier91 over twee plengingen:
אחד ניסוך המים ואחד ניסוך היין
een plenging van water en een plenging van wijn.
אימא תרוייהו דחמרא
Laat ik zeggen dat de beide plengingen van wijn zijn.
אם כן ליכתוב קרא או הסך הסך או נסך נסך
Als dit het geval zou zijn dan zou de pasoek moeten schrijven: of haseeg heseeg92, doe een plenging of naseeg neseeg93.94
87 אי סבר לה כר' יהודה. לימא כר"י שיזכיר בשני indien hij dezelfde mening is toegedaan als Rabbi Jehoeda ben Betera etc.: laat hem dan ook zeggen als Rabbi Jehoeda dat men vanaf de tweede dag (Soekot) dient te vermelden (de machtige daden omtrent regen). (Rasji)
88 Betreft de remez, de aanduiding op water(plenging).
89 ניסוך יתירא בששי כתיב. כלומר ונסכיה דמרבי תרי ניסוכין כתיב בששי להכי אמר בששי מתחיל להזכיר ואהני מ"ם יו"ד
מ"ם מים דלא מצינו למימר תרוייהו דיין de extra plenging is geschreven (aanvangt) bij de zesde dag etc.: dit wil zeggen: (het woord) oenesachea, “en zijn plengoffers” dit is een meervoudsvorm en duidt op twee plengingen geschreven bij de zesde dag en vandaar dat hij (Rabbi Akiva) zei dat men op de zesde dag (Soekot) dient aan te vangen met te vermelden (de machtige daden omtrent regen) en die letters mem, joed, men die het woord majiem, water vormen willen niet zeggen dat dit voor beide (het vermelden van de machtige daden omtrent regen en het plengen van water) geldt. (Immers het plengen van water wordt gedaan ook volgens Rabbi Akiva vanaf de tweede dag Soekot, maar het vermelden van de machtige daden omtrent regen volgens Rabbi Akiva pas vanaf de zesde dag). (Rasji)
90 Zie: Bemidbar 28:7 וְׁנִּסְׁכוֹ רְׁבִּיעִּת הַהִּין לַכֶבֶש הָאֶחָד בַקדֶֹש הַןֵךְ נֶסֶךְ שֵכָר לַיהוָה en als plengoffer daarbij eenvierde Hien bij het ene schaap; in het Heiligdom moet men een plengoffer plengen van sterke drank ter ere van de Eeuwige.
91 Op Loofhuttenfeest.
92 Beide woorden met een he, ה.
93 Beide woorden met een noen, נ.
94 או הסך הסך או נסך נסך. מדשני קרא בדיבוריה ש"מ תרתי of haseeg heseeg of naseeg neseeg (had er in de pasoek moeten staan) etc.: wegens het op twee manieren vermelden van deze woorden van plenging leer hieruit dat het over twee verschillende plengingen gaat (namelijk water en wijn). (Rasji)
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 3a . ג
17
מאי הסך נסך
Wat is de zin van haseeg, neseeg?95
שמעת מינה חד דמיא וחד דחמרא
Leer hieruit: één plenging van water en één van wijn.
אלא הא דתנן ניסוך המים כל ז' מני
Maar wie is degene die leert in de Misjna dat de plenging van water tijdens Soekot alle zeven dagen is?
אי ר' יהושע נימא חד יומא
Als dit Rabbi Jehosjoea is (kan dit niet zo zijn), want dan zou deze (de Misjna) moeten leren (dat het plengen van water) slechts één96 dag97 zou moeten geschieden (namelijk de achtste dag, Sjemini Atseret).
אי ר"ע תרי יומי
Indien het Rabbi Akiva is? Dan zou deze (de Misjna) moeten leren (dat het plengen van water) twee dagen zou moeten geschieden (namelijk de zevende en de achtste dag).98
אי ר' יהודה ב"ב שיתא יומי
Indien het Rabbi Jehoeda ben Betera99 is? Dan zou deze (de Misjna) moeten leren (dat het plengen van water) zes dagen zou moeten geschieden (namelijk de tweede tot en met de zevende dag Soekot).
לעולם ר' יהודה ב"ב היא
Ik kan steeds volhouden dat het Rabbi Jehoeda ben Betera is.
וס"ל כר' יהודה דמתני'
En hij (Rabbi Jehoeda ben Betera) kan nog steeds dezelfde mening hebben als Rabbi Jehoeda op grond van de volgende Misjna.100
95 De twee verschillende werkwoordsvormen duiden op twee verschillende plengingen: water en wijn.
96 Namelijk alleen de zevende dag Soekot, omdat hij ook zegt: dat men begint te vermelden de machtigde daden omtrent regen op de zevende dag, de dag dat men de loelav neerlegt.
97 Rabbi Jehosjoea bepaalde dat we pas beginnen met het vermelden van de machtige daden omtrent regen op de achtste dag, dit wil zeggen op: Sjemini Atseret).
98 אי ר"ע תרי יומי הוו. ותו לא דהא אמר ונסכיה דהיינו בששי מרבה ניסוך המים indien (de Misjna een weerslag van) de mening van Rabbi Akiva (die uit de Tora deduceerde dat de plenging met water op de zesde dag) wordt gegeven (dan zou de Misjna gezegd moeten hebben dat de plengingen met water) slechts gedurende twee dagen gebeuren (namelijk de zesde en de zevende dag) etc.: en meer niet, want deze (Rabbi Akiva) zei oenesachea, “en haar plengoffers” dit wil zeggen deze meervoudsvorm wordt in de Tora bij de zesde dag vermeld en dus (vanaf deze zesde tot en met de zevende dag Soekot) een (extra) plenging met water. (Rasji)
99 Rabbi Jehoeda ben Betera leidt uit de Tora af dat de plenging met water op de tweede dag Soekot begint.
100 וסבר לה כר' יהודה דמתניתין. דאמר בלוג הוה מנסך כל שמנה לא סבר כוותיה במה דאמר כל שמונה מנסך אלא במה
דאמר בשמיני מנסך וכיון דבשמיני מנסך משכחת לה לרבי יהודה ]ב"ב[ דאמר בשני מתחילין לניסוך המים כל שבעה want de ongelijkheid tussen hem (Rabbi Jehoeda ben Betera) en Rabbi Jehoeda kan op grond van de (volgende) Misjna opgelost worden etc.: want deze (Rabbi Jehoeda) zegt (in deze Misjna) dat men de waterplengingen deed vanuit een vat met de inhoud van een log gedurende acht dagen (zie Soeka 42b en 48b in tegenstelling tot de geleerden die van mening waren dat men deed vanuit een vat met een
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 3a . ג
18
דתנן
Want we hebben in de Misjna101 geleerd:
רבי יהודה אומר
Rabbi Jehoeda zegt:
בלוג היה מנסך כל שמונה
Men102 plengde (water) vanuit een vat (met de inhoud) van een log alle acht dagen.103
ומפיק ראשון ומעייל שמיני
En hij (Rabbi Jehoeda ben Betera) haalde de eerste dag eraf104 en deed de achtste105 dag erbij.106
ומאי שנא ראשון
En waarom haalde hij de eerste dag (wat betreft het plengen van water) eraf?107
דלא דכי רמיזי מים בשני הוא
Want de aanduiding op water is pas op de tweede dag (van Soekot).
inhoud van drie log dit is driemaal zes eieren). En hij, Rabbi Jehoeda was van mening dat men gedurende acht dagen waterplengingen moest doen (dus tot en met Sjemini Atseret in tegenstelling tot de geleerden die van mening waren dat men vanaf de tweede dag moest beginnen met het plengen van water gedurende zeven dagen dus tot en met achtste dag, zijnde Sjemini Atseret). En omdat hij (Rabbi Jehoeda) zei dat men op de achtste dag, Sjemini Atseret ook moest plengen met water, is de mening hieromtrent met Rabbi Jehoeda ben Betera, die zei dat men vanaf de tweede dag moest water plengen gedurende zeven dagen (dus tot en met de achtste dag, Sjemini Atseret). (Rasji)
101 In Soeka 48b.
102 I.c. de Koheen, de Priester.
103 Dit wil zeggen tot en met de achtste dag, dit is: Sjemini Atseret.
104 Omdat Rabbi Jehoeda ben Betera de plenging van water deduceerde uit de Tora vanaf de tweede dag. Rabbi Jehoeda deed dit niet.
105 Rabbi Jehoeda had dezelfde mening als Rabbi Jehoeda ben Betera met betrekking tot de duur van het water plengen, namelijk: tot en met de achtste dag, Sjemini Atseret. Volgens Rabbi Jehoeda ben Betera begon men achter met het plengen van water vanaf de tweede dag Soekot.
106 דמפיק ראשון ומעייל שמיני. משיב בעל הגמרא מי מצי אמר רבי יהודה דבשמיני מנסך en hij (Rabbi Jehoeda ben Betera) haalde de eerste dag (Soekot) eraf en deed de achtste dag, Sjemini Atseret erbij (bij het water plengen) etc.: de Gemara antwoordt dat Rabbi Jehoeda (ben Betera) van mening was dat men tot en met de achtste dag moest plengen met water. (Rasji)
107 מאי שנא. דקאמר דבראשון אינו מזכיר דכי רמיזי מיא בשני הוא דרמיזי דמונסכיהם מרבה ניסוך המים שמיני נמי מי מצי
אמר דמנסך הא שביעי אמר רחמנא דמ"ם יו"ד מ"ם מים כתיב בשביעי דסיום קראי דניסוך המים בשביעי כתיב כמשפטם ולא
בשמיני waarom (haalde hij, Rabbi Jehoeda ben Betera de eerste dag eraf) etc.: door te zeggen dat men op de eerste dag (Soekot) niet de machtige daden omtrent regen gedenkt omdat de verwijzing naar water pas op de tweede dag begint door het meervoud van niskehem hetgeen ook duidt op een extra plenging met water en de laatste aanduiding op het plengen met water is op de zevende dag omdat de Tora de laatste letter vermeldt van mem, joed, mem: majiem, water op de zevende dag en dat betekent dus dat op deze (zevende) dag het plengen van water is afgelopen, omdat hierop (in de Tora op de zevende dag) is geschreven: kemisjpatam, naar hun instellingen en niet op de achtste (dag). (Rasji)
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 3a . ג
19
דרמיזי שמיני נמי כי רמיזי מים בשביעי הוא דרמיזי
Maar dan moet de achtste dag er ook vanaf gehaald worden, want de (laatste) aanduiding op water (in de Tora) is op de zevende dag (Soekot108)!
אלא רבי יהושע היא וניסוך המים כל שבעה הלכתא גמירי לה
Het moet derhalve Rabbi Jehosjoea zijn109 (die dit leert in de Misjna) en de plenging van water dient gedurende de zeven dagen van Soekot is overgeleverd volgens de traditie als zijnde de halacha.110
דאמר ר' אמי א"ר יוחנן משום ר' נחוניא איש בקעת בית חורתן עשר נטיעות ערבה וניסוך המים הלכה
למשה מסיני
Want Rabbi Ami zei in naam van Rabbi Jochanan in naam van Rabbi Nehoenia, afkomstig van de vlakte van Beet Chavartan: de wet betreffende de tien jonge planten111, de beekwilg112 en het plengen van water zijn wetten die meegedeeld zijn door Mosjee op de berg Sinai.113
רבי יהודה אומר משום רבי יהושע
Rabbi Jehoeda zegt in naam van Rabbi Jehosjoea:
העובר לפני התיבה ביום טוב האחרון של חג האחרון מזכיר הראשון אינו מזכיר
108 En hiermee wordt dus de achtste dag, Sjemini Atseret uitgesloten: dus het kan niet zo zijn dat Rabbi Jehoeda Ben Betera dezelfde mening heeft als Rabbi Jehoeda, die wel van mening is dat de water plengingen tot en met de achtste dag, Sjemini Atseret duren!
109 Rabbi Jehosjoea is derhalve de auteur van de Misjna en hij zegt dat men pas de machtige daden omtrent regen dient te vermelden vanaf de achtste dag en de plengingen met water vanaf de eerste (!) dag. Zie ook Rasji.
110 אלא ר' יהושע היא. דאמר משעת הנחתו ]דהיינו בשביעי[ מזכיר ואעפ"כ סבר דניסוך המים כל שבעה דגמרא גמיר לה
הלכה למשה מסיני דניסוך המים כל שבעה ודאי כר"א אתי שפיר אבל כרבי יהודה בן בתירה וכר"ע לא מיתוקמא אלא להכי
לא מוקי לה כר' אליעזר דהא לא מיבעי אי ר' אליעזר סבירא ליה הכי דודאי לרבי אליעזר אתי שפיר והא דקא מוקים כר'
יהושע רבותא קמשמע לן אבל כר"י בן בתירה וכר"ע לא מיתוקמא דרבי יהודה יליף מונאמר בשני ונסכיהם כו' אלמא דסבר
דניסוך המים לא הוו אלא ו' ימים דאיהו לא מפיק ראשון ומעייל שמיני משום הני פירכא דפריך לעיל לא אתי כרבי יהודה
ורבי עקיבא יליף מנסכיה שנאמר בששי אלמא דסבר דניסוך המים לא הוו אלא תרי יומי אבל כרבי יהושע מיתוקמא לפיכך
אין מזכירין אלא ביו"ט האחרון דגשמים בחג סימן קללה אבל ניסוך המים הוי כל שבעה דגמרא גמיר לה Rabbi Jehosjoea is (het) derhalve (de auteur van de Misjna dat men de machtige daden omtrent regen dient te gedenken vanaf de achtste dag) etc.: want hij zei (men moet de machtige daden omtrent regen) gedenken na het tijdstip dat men (de loelav) neerlegt (ophoudt met de mitsva van het schudden van de loelav, op de zevende dag, de laatste dag Soekot) dus op de achtste dag, Sjemini Atseret en ofschoon hij (Rabbi Jehosjoea) van mening is dat de plenging van water (al) begint (vanaf de eerste dag) gedurende zeven dagen (Soekot), haalt de Gemara er een traditie bij die is overgeleverd als halacha door Mosjee vanuit de berg Sinai namelijk: dat het plengen van water alle zeven dagen (van Soekot dus vanaf de eerste tot met de zevende dag) plaatsvindt.
111 Zie: Sjevoeöt 1:6. Dertig dagen voor het eind van het zesde jaar van de Sjabbatcyclus moet al het werk op het veld waarop bomen geplant zijn gestaakt worden; maar wanneer er tien jonge boompjes geplant zijn over een oppervlakte van vijftig el dan mogen ze verzorgd worden tot het eind van het zesde jaar.
112 Zie: Soekot 4:5-6.
113 Voor deze wetten is door de Tora geen verklaring gegeven; God droeg deze wetten rechtstreeks op aan Mosjee op de berg Sinai en de uitleg hiervan is verloren gegaan.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 3a . ג
20
De laatste die voor de Heilige Arke gaat staan (om in het gebed voor te gaan) op de laatste dag Soekot moet (de machtige daden omtrent regen) gedenken (in het sjemonee esree van moessaf); de eerste (voorganger die het sjemonee esree van het sjachariet, het ochtendgebed zegt) niet.
ביום טוב הראשון של פסח הראשון מזכיר האחרון אינו מזכיר
Op de eerste dag Pesach vermeldt de eerste (voorganger die het sjemonee esree van het sjachariet zegt de machtige daden omtrent regen) de laatste (voorganger) niet.
הי רבי יהושע
Welke Rabbi Jehosjoea (zei dit)?
אילימא רבי יהושע דמתניתין
Is dit misschien Rabbi Jehosjoea van onze Misjna?
הא אמר ביום טוב האחרון של חג הוא מזכיר
Deze zei namelijk (in de Misjna): dat men op de laatste dag Soekot (de machtige daden omtrent regen) moet vermelden!
אלא ר' יהושע דברייתא
Of is het Rabbi Jehosjoea in de baraita!
האמר משעת הנחתו
Deze zei namelijk: (men gedenkt de machtige daden omtrent regen) vanaf de tijd van het opnemen van de loelav (het verrichten van de mitsva van loelav).
ותו
En bovendien:
הא דתניא ר' יהודה אומר משום בן בתירה
datgene wat geleerd is: Rabbi Jehoeda zegt in naam van Ben Betera:
העובר לפני התיבה ביום טוב האחרון של חג
van degene die voor de Heilige Arke gaat staan (als voorganger) op de laatste dag Soekot
האחרון מזכיר
vermeldt de laatste (degene die het sjemonee esree van moesaf zegt de machtige daden omtrent regen).
הי בן בתירה
Welke Ben Betera is dit?
אילימא רבי יהודה בן בתירה
Is dit misschien Rabbi Jehoeda ben Betera?
הא אמר בשני בחג הוא מזכיר
Deze zei namelijk dat men op de tweede dag Soekot begint te vermelden (de machtige daden omtrent regen).
אמר רב נחמן בר יצחק
Rav Nachman de zoon van Jitschak zei:
תהא ברבי יהושע בן בתירה
(In beide gevallen) betreft het Rabbi Jehosjoea ben Betera.
זמנין דקרי ליה בשמיה וזימנין דקרי ליה בשמיה דאבא
Soms wordt hij bij zijn eigen naam genoemd en soms bij de naam van zijn vader.
והא מקמי דליסמכוהו והא לבתר דליסמכוהו
In het eerste geval (Ben Betera) voordat hij zijn rabbinale bevoegdheid (Semicha) kreeg in het laatste geval (Rabbi Jehosjoea ben Betera) toen hij deze had gekregen.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 3a . ג
21
תנא בטל וברוחות לא חייבו חכמים להזכיר ואם בא להזכיר מזכיר
Er is een baraita geleerd: met betrekking to dauw en winden hebben de geleerden het niet verplicht gesteld deze te vermelden (in het sjemonee esree) maar indien men het toch vermeldt is dit toegestaan.
מ"ט
Wat is de reden?
א"ר חנינא לפי שאין נעצרין וטל
Rabbi Chanina zei: omdat de dauw nooit ophoudt.
מנלן דלא מיעצר דכתיב
Hoe weten we dat de dauw nooit ophoudt? Omdat er geschreven is:
ויאמר אליהו התשבי מתושבי גלעד אל אחאב
“toen zei Elia de Tisjbiet, een van de bewoners van Gilead tot Achab”:
חי ה' אלהי ישראל אשר עמדתי לפניו
“zowaar God, de God van Jisraël waarvoor ik sta, leeft
אם יהיה השנים האלה טל ומטר כי אם לפי דברי
zal er deze jaren slechts dauw en regen zijn alleen volgens mijn woord.”114
וכתיב
En er is verder geschreven:
לך הראה אל אחאב ואתנה מטר על פני האדמה
“Ga en verschijn voor Achab en Ik zal regen op de oppervlakte van de aarde laten neerkomen”.115
ואילו טל לא קאמר ליה מאי טעמא משום
Maar over dauw wordt niet tegen hem (Elia) gesproken! Wat is de reden? Omdat
114 Zie: I Koningen, Melachiem א, 17:1.
115 Zie: I Koningen, Melachiem א, 18:1.
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 3b : ג
22
דלא מיעצר וכי מאחר דלא מיעצר אליהו אשתבועי למה ליה הכי קא"ל אפילו טל דברכה נמי לא אתי
וליהדריה לטל דברכה משום דלא מינכרא מילתא )אלא( רוחות מנא לן דלא מיעצרי א"ר יהושע בן לוי
דאמר קרא כי כארבע רוחות השמים פרשתי אתכם נאם ה' מאי קאמר להו אילימא הכי קאמר להו הקב"ה
לישראל דבדרתינכו בארבע רוחי דעלמא אי הכי כארבע בארבע מיבעי ליה אלא הכי קאמר כשם שאי אפשר
לעולם בלא רוחות כך א"א לעולם בלא ישראל א"ר חנינא הלכך בימות החמה אמר משיב הרוח אין מחזירין
אותו אמר מוריד הגשם מחזירין אותו בימות הגשמים לא אמר משיב הרוח אין מחזירין אותו לא אמר מוריד
הגשם מחזירין אותו ולא עוד אלא אפילו אמר מעביר הרוח ומפריח הטל אין מחזירין אותו תנא בעבים
וברוחות לא חייבו חכמים להזכיר ואם בא להזכיר מזכיר מ"ט משום דלא מיעצרי ולא מיעצרי והתני רב יוסף
ועצר את השמים מן העבים ומן הרוחות אתה אומר מן העבים ומן הרוחות או אינו אלא מן המטר כשהוא
אומר ולא יהיה מטר הרי מטר אמור הא מה אני מקיים ועצר את השמים מן העבים ומן הרוחות קשיא רוחות
ארוחות קשיא עבים אעבים עבים אעבים לא קשיא הא בחרפי הא באפלי רוחות ארוחות לא קשיא הא ברוח
מצויה הא ברוח שאינה מצויה רוח שאינה מצויה חזיא לבי דרי אפשר בנפוותא תנא העבים והרוחות שניות
למטר היכי דמי אמר עולא ואיתימא רבי יהודה דבתר מיטרא למימרא דמעליותא היא והכתיב יתן ה' את
מטר ארצך אבק ועפר ואמר עולא ואיתימא רב יהודה זיקא דבתר מטרא לא קשיא הא דאתא ניחא הא דאתא
רזיא )ואי בעית אימא( הא דמעלה אבק הא דלא מעלה אבק ואמר רב יהודה זיקא דבתר מיטרא כמיטרא
עיבא דבתר מיטרא כמיטרא שימשא דבתר מיטרא כתרי מטרי למעוטי מאי למעוטי גילהי דליליא ושמשא
דביני קרחי אמר רבא מעלי תלגא לטורי כחמשה מטרי לארעא שנאמר כי לשלג יאמר הוא ארץ וגשם מטר
וגשם מטרות עוזו ואמר רבא תלגא לטורי מטרא רזיא לאילני מטרא ניחא לפירי
Meëmataj Mazkirien Taäniet perek risjon eerste hoofdstuk vasten 3b : ג
23
